Niniejsza książka pt. Targum Neofiti 1: Księga Wyjścia. Tekst aramejski – przekład – aparat krytyczny – przypisy to drugi tom szerszego projektu zatytułowanego Biblia Aramejska, w którym uczeni pochodzący z różnych ośrodków badawczych pragną udostępnić Czytelnikom pierwszy przekład tekstów targumicznych na język polski. Księga Wyjścia przedstawia istotne wydarzenia z historii zbawienia, które od wieków kształtują tożsamość żydowską i chrześcijańską. Należą do nich między innymi: dzieciństwo i życie Mojżesza, objawienie imienia JHWH, wyjście z Egiptu, noc paschalna, przejście przez Morze Czerwone, przymierze na Synaju, ustanowienie i przekazanie Prawa, wędrówka przez pustynię. Targum to aramejskie tłumaczenie Biblii Hebrajskiej dokonywane w miejscu sprawowania liturgii – w synagodze. Tłumaczenie to nie jest literalne, lecz stanowi objaśnienie tekstów biblijnych i komentarz do nich. Tłumacz (meturgeman) chciał w sposób jak najbardziej przystępny przekazać uczestnikom liturgii orędzie zapisane na kartach Pisma Świętego. Czynił to w języku aramejskim, gdyż był to język najbardziej zrozumiały dla Żydów od czasu powrotu z niewoli babilońskiej. Tym językiem posługiwał się także Jezus z Nazaretu, który jako gorliwy uczestnik modlitw synagogalnych zachował w swoim sercu i umyśle wiele tradycji targumicznych, włączając je do swojej nauki głoszonej z mocą w Palestynie I w.
W niniejszym tomie tekst aramejski Targumu Neofiti 1 do Księgi Wyjścia został przyjęty za editio princeps pod redakcją Alejandra Díeza Macha (Neophyti I. Targum Palestinese. MS de la Biblioteca Vaticana, t. 2. Exodo, Madrid-Barcelona: Consejo Superior de Investigaciones Científicas 1970). Tekst ten został udostępniony online przez Hebrew Union College i Jewish Institute of Religion (Comprehensive Aramaic Lexicon Project), którym wyrażamy wdzięczność za możliwość wykorzystania go w polskiej edycji Biblii Aramejskiej. Przy opracowaniu aparatu krytycznego wykorzystano manuskrypty (Vatican, Nürnberg, Paris), warianty marginalne i interlinearne (Targum Neofiti Marginalia i Targum Neofiti Interlinia) oraz teksty znalezione w genizie kairskiej (Geniza Targum A,C,D,E,F,G,J). W sporządzeniu przypisów do polskiego tłumaczenia wykorzystano następujące opracowania: B. Barry Levy, Targum Neophyti 1. A Textual Study. Introduction, Genesis, Exodus, t. 1, Lanham – New York – London: University Press of America 1986; M. McNamara, Targum Neofiti 1: Exodus. Translation with Apparatus and Notes, Collegeville: The Liturgical Press 1994.
Prace nad drugim tomem Biblii Aramejskiej przeprowadzono w Jerozolimie (École Biblique), w Princeton (Princeton Theological Seminary – USA) oraz w Lublinie (KUL). Dzięki dostępowi do najnowszej literatury oraz konsultacjom z wybitnymi znawcami przedmiotu (prof. Émile’em Puechem – École Biblique w Jerozolimie, prof. Jamesem Charlesworthem – Princeton Theological Seminary, prof. Lawrencem Schiffmanem – New York University i prof. Antonim Troniną – Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) niniejsze dzieło nabrało głębi. Cieszy fakt, że po raz pierwszy w Polsce – w Lublinie, gdzie funkcjonowała słynna Jesziwa jako miejsce prestiżowych studiów rabinicznych – ukazuje się targumiczny tekst Księgi Wyjścia (hebr. Szemot) w języku polskim. Wyrażam radość, że dzięki biblistom z Instytutu Nauk Biblijnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II przy współpracy z biblistami z całej Polski i uczonymi żydowskimi udało się otworzyć bezcenny skarbiec starożytnych tekstów. Biblia Aramejska – jako most łączący Torę i Ewangelię – stanowi niezwykle ważne źródło do pogłębionego dialogu między judaizmem i chrześcijaństwem. Dzięki starożytnym tekstom targumicznym żydzi i chrześcijanie mogą wciąż na nowo odkrywać, że znacznie więcej ich łączy, niż dzieli.
Niniejszą książkę dedykuję ks. prof. Czesławowi Stanisławowi Bartnikowi (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), promotorowi mojej pracy magisterskiej i twórcy personalizmu uniwersalistycznego, oraz o. prof. Hugolinowi Langkammerowi (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), śp. prof. Marie-Émile’owi Boismardowi OP (École Biblique de Jérusalem) i prof. Lucowi Devillersowi OP (Université de Fribourg), promotorom moich prac doktorskich z nauk biblijnych na KUL-u oraz w jerozolimskiej École Biblique. Dzięki ich merytorycznej wiedzy i życzliwości mogę dziś odkrywać Boże Słowo w całym bogactwie jego oddziaływania poprzez ratio i fides.
Dziękuję abp. Henrykowi Muszyńskiemu, Prymasowi Polski zaangażowanemu całym sercem w dialog żydowsko-chrześcijański, oraz rabinowi Boazowi Pashowi z Jerozolimy, za słowa zachęty i wsparcia w realizacji tak ważnego przedsięwzięcia, jakim jest udostępnienie polskiemu społeczeństwu treści Biblii Aramejskiej.
Dziękuję prof. Jamesowi Charlesworthowi, dyrektorowi i wydawcy Princeton Dead Sea Scrolls Project z Theological Seminary w Princeton za napisanie słowa wstępnego oraz za wszelkie inspiracje i zachęty do pracy nad projektem Biblia Aramejska. Księdzu prof. Antoniemu Troninie z KUL-u i ks. prof. Mariuszowi Rosikowi dziękuję za wnikliwe przejrzenie manuskryptu oraz za napisanie recenzji do niniejszego tomu.
Słowa wdzięczności kieruję na ręce abp. Stanisława Budzika, metropolity lubelskiego, Wielkiego Kanclerza KUL, za życzliwość i duchowe wsparcie w trakcie tworzenia tego dzieła. Dziękuję ks. prof. Antoniemu Dębińskiemu, Rektorowi KUL, za otwartość na niniejszy projekt. Tak bardzo cieszy fakt, że książka ukazuje się na progu 100. rocznicy powstania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II i stanie się przyczynkiem do rozsławienia w Polsce i za granicą naszej Alma Mater. Dziękuję za życzliwy odbiór i wsparcie dr. Krzysztofowi Żukowi, prezydentowi miasta Lublin i wyrażam radość, że tak ważny dla polskiej i światowej nauki projekt Biblii Aramejskiej powstaje w Lublinie obchodzącym 700. rocznicę nadania praw miejskich.
Publikacja drugiego tomu i całej serii Biblii Aramejskiej w aktualnym kształcie (wersja naukowa i wersja popularna) możliwa jest dzięki otwartości i życzliwości ks. dr. Marka Szymańskiego, Dyrektora Naczelnego Wydawnictwa „Gaudium”. Pragnę mu za to z całego serca podziękować. Słowa uznania i podziękowań należą się także pracownikom „Gaudium” za staranne przygotowanie tej pionierskiej publikacji do druku. W sposób szczególny dziękuję s. Maryli Koper CSL za cenne uwagi i redakcję tekstu oraz Hannie Fijołek za profesjonalizm w technicznym przygotowaniu publikacji do druku.
Niech dzieło to inspiruje swoją treścią do głębszych studiów biblijnych, archeologicznych, historycznych, paleograficznych, filologicznych i teologicznych oraz do odkrywania mądrości w starożytnych tekstach. Jeśli treści zawarte w niniejszej pozycji pobudzą serca i umysły Czytelników do głębszego umiłowania i zrozumienia świętych pism Izraela i orędzia Jezusa z Nazaretu, to będzie to dla wszystkich zaangażowanych w ten projekt największą satysfakcją i motywacją do tworzenia kolejnych tomów Biblii Aramejskiej.
ks. Mirosław Stanisław Wróbel
Dyrektor i Redaktor Naukowy
Biblii Aramejskiej
Jerozolima – Lublin, uroczystość Objawienia Pańskiego, 6.01.2017 r.