Słowo prof. Jamesa H. Charleswortha, Princeton Theological Seminary

Targumy. Biblia została napisana głównie w języku hebrajskim, ale częściowo także w aramejskim. Gdy aramejski stał się lingua franca, Żydzi nie potrafili czytać po hebrajsku, dlatego tekst trzeba było przetłumaczyć na język, którym mówili – na aramejski. W tym procesie objaśniano trudne teksty i zawiłe myśli, stąd targumy są czymś więcej niż przekładami; są one liturgicznymi rozwinięciami Pisma.

Manuskrypty targumów pochodzą z czasów przed Jezusem oraz z okresu po Nim. Najwcześniejsze: Targum do Księgi Kapłańskiej i Targum do Księgi Hioba odnaleziono wśród zwojów znad Morza Martwego, umieszczonych niedaleko Qumran. Targumy te najprawdopodobniej zostały napisane w jerozolimskich synagogach i przekazane do Qumran, gdzie mieszkańcy płynnie mówili po hebrajsku. Manuskrypty są więc nieopublikowanymi kompozycjami, które informują nas o Piśmie, jego interpretacji i znaczeniu w okresie judaizmu Drugiej Świątyni (ok. 300 r. przed Chr. do 70 r. po Chr.).

Późniejsze targumy mogą być rozumiane w trzech wymiarach. Po pierwsze, niektóre reprezentują judaizm po 200 r. po Chr. Pod względem socjologicznym i historycznym są one związane z zagadnieniami dotyczącymi czasu ich powstania. Po drugie, niektóre teksty odzwierciedlają zarówno późny czas ich powstania, jak i wczesne tradycje przekazywane przez wieki. Po trzecie, część targumów precyzyjnie ukazuje potrzeby Żydów i ich pytania dotyczące np. Jezusa czy 70 r., kiedy Jerozolima i jej świątynia zostały zniszczone. Nie ma prostej metodologii pozwalającej odróżnić stare tradycje w targumach pochodzących z okresu po 70 r. Potrzebne jest tu doświadczenie i wejście w żydowską kulturę sprzed 70 r.
Jezus, podobnie jak autorzy targumów, był tłumaczem Pisma. Targumy pomagają nam zrozumieć, że nie był On przeciwny Torze ani Pismu, ale często był przeciwny ich interpretacji, która marginalizowała wiele osób i nie była zgodna z intencją Bożego Słowa. Dlatego niektóre targumy pozwalają głębiej wniknąć w życie Jezusa oraz w życie i myśl tych, którzy stali u podstaw chrześcijaństwa, a mianowicie – autorów ksiąg Nowego Testamentu.

Studia filologiczne. Badania ostatnich pięćdziesięciu lat wykazują, że dzięki targumom możemy uchwycić i zrozumieć wczesną filologię semicką, język Biblii Hebrajskiej, nasz Stary Testament. Wiele terminów i form językowych, które pojawiają się tylko w targumach, było uważanych za pochodzące z czasów po Jezusie. Aktualnie znajdujemy niektóre z nich w żydowskich tekstach sprzed 70 r. Na przykład uważano, że użycie sh na oznaczenie przynależności (np. sheli – mój) pojawiło się po 200 r. Teraz zostało wykazane, że forma ta występuje w dokumentach, które pochodzą sprzed 100 r. przed Chr. Ponadto językowa forma „midrasz” pojawia się jako tytuł dokumentu Midrasz Sefer Moses (Midrasz do Księgi Mojżesza), datowanego przed 100 r. przed Chr. Midrasze są także poszerzeniem Pisma. Targumy pozwalają nam zatem tłumaczyć Biblię z większą precyzją.

Badania biblijne. Targumy pomagają odkryć znaczenie przekazywane nam przez autorów biblijnych. Wystarczy wymienić jeden przykład. W Rdz 3 nachasz jest przedstawiony jako zwierzę polne stworzone przez Boga. Przemawia do kobiety i zadaje jej pytania. Jest określony przymiotnikiem „sprytny”. Niektórzy tłumacze podkreślają jego diabelski spryt lub utożsamiają go z szatanem (jak w Ap 12). Autor Rdz 3 nie używa hākām, aby opisać nachasza, gdyż przez paronomazję chce ustalić związek pomiędzy mówiącymi ludźmi (‘arûmîm) a wężem, który jest ‘ārûm (sprytny). Związek ten szczególnie dobrze widać, gdy hebrajskie słowa wymawia się z bezdźwięczną spółgłoską gardłową (oznaczaną znakiem ‘), tak jak one brzmiały w czasie tworzenia tekstu (prawdopodobnie przed 900 r. przed Chr.). Nachasz z powodu nieposłuszeństwa Bożemu rozporządzeniu staje się wężem pozbawionym stóp i ramion. W Targumie Pseudo-Jonatana akcentowane jest zło nachasza: „Wąż był bardziej sprytny w złym (hkym lbysh) niż wszystkie zwierzęta polne, które Bóg uczynił”. Targum Onkelosa wzmiankuje, że wąż był bardziej inteligentny (‘rym) niż wszystkie zwierzęta. Zatem w niektórych targumach znajdujemy informację, że nachasz jest mądry. Tak błyskotliwa egzegeza pozwala dzisiaj korygować błędne rozumienie symboliki węża w Biblii. Czyż Jezus nie powiedział nam, abyśmy byli „mądrzy jak węże”? W Targumie Neofiti 1 do Księgi Rodzaju, w pierwszym tomie tej godnej podziwu serii Biblii Aramejskiej pod redakcją ks. prof. Mirosława Stanisława Wróbla, która będzie służyć znacznie szerszemu gronu niż czytelnicy polskojęzyczni, nachasz jest opisany jako hākām.

Z wczesnej targumicznej egzegezy i hermeneutyki można nauczyć się znacznie więcej. Uważna lektura Rdz 3 wskazuje, że wąż stracił zdolność mówienia i chodzenia. Został skazany na czołganie się na brzuchu, co może wskazywać na to, że pierwotnie poruszał się inaczej. Targum Pseudo-Jonatana notuje, że Pan Bóg rzekł do węża: „Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty […]. Będziesz się czołgał na brzuchu, a twoje stopy [lub nogi] zostaną odcięte”. W świetle bardzo wczesnych przedstawień ikonograficznych węże stały na nogach. Targumy zatem są oknami, przez które możemy wniknąć w wyobraźnię autora, wejść w jego kulturę i dzięki temu skorygować nasze ubogie myślenie.
W tej atrakcyjnej serii Biblii Aramejskiej, której drugi tom Targum Neofiti 1 do Księgi Wyjścia witamy z dużą radością i zainteresowaniem, tekst targumiczny jest umieszczony po lewej stronie otwartej książki, a tłumaczenie – po prawej. To idealne rozwiązanie, zastosowane także w Princeton Dead Sea Scrolls Project. Jeśli chcemy udoskonalić nasze rozumienie Pisma, to powinniśmy poznać sposób, w jaki starożytni Żydzi pojmowali Słowo Boga. Targumy to jedno z głównych źródeł, z jakich możemy czerpać. Meturgeman, autor targumów, szukał tego, czego i my szukamy: związków teraźniejszości z przeszłością.
prof. James H. Charlesworth