Wstęp - Targum Neofiti 1: Księga Rodzaju

Niniejsza publikacja pt. Targum Neofiti 1: Księga Rodzaju. Tekst aramejski – przekład – aparat krytyczny – przypisy stanowi 1 tom szerszego projektu zatytułowanego Biblia Aramejska, w którym uczeni chrześcijańscy i żydowscy pragną udostępnić Czytelnikom pierwszy przekład tekstów targumicznych na język polski. Pierwsza część tego projektu obejmuje 15 tomów do Pięcioksięgu w ujęciu Targumu Neofiti 1 (tomy 1-5), Targumu Pseudo-Jonatana (tomy 6-10) i Targumu Onkelosa (tomy 11-15). Poszczególne tomy zawierać będą tekst aramejski z aparatem krytycznym oraz przekład polski zaopatrzony w przypisy. Równolegle do edycji krytycznej wydawane będą teksty z samym tłumaczeniem polskim przeznaczone dla szerszego grona odbiorców. Planowany jest także odrębny tom zerowy dla polskich Czytelników jako wprowadzenie w lekturę i bogatą treść tekstów targumicznych. Zamierzeniem twórców tego projektu jest udostępnienie aramejskiej Volks-Bibel (Biblii na użytek ludu), której barwne tradycje cieszyły się dużą popularnością w czasach Jezusa i apostołów. Z jednej strony stanowiły one parafrazę i wyjaśnienie tekstów Starego Testamentu oraz komentarz do nich, z drugiej zaś źródło inspiracji dla Jezusa i autorów Nowego Testamentu. Wiele treści zawartych w bogatych tradycjach żydowskich okresu przedchrześcijańskiego oraz w późniejszych tradycjach chrześcijańskich lepiej można zrozumieć w świetle przekazu targumicznego. Jezus i Jego uczniowie słyszeli te tradycje w synagogach, uczyli się ich w szkołach i dyskutowali o nich w rodzinach. Używając w mowie potocznej języka aramejskiego, całym sercem przeżywali treści wyjaśniane i komentowane przez barwne i żywe tradycje targumiczne.

W niniejszym tomie tekst aramejski Targumu Neofiti 1 do Księgi Rodzaju został przyjęty za editio princeps pod redakcją A. Díeza Macha (Neophyti I. Targum Palestinese. MS de la Biblioteca Vaticana, t. 1. Génesis, Madrid-Barcelona: Consejo Superior de Investigaciones Científicas 1968). Tekst ten został udostępniony online przez Hebrew Union College i Jewish Institute of Religion (Comprehensive Aramaic Lexicon Project), którym wyrażamy wdzięczność za możliwość wykorzystania go w polskiej edycji Biblii Aramejskiej. Przy opracowaniu aparatu krytycznego wykorzystano manuskrypty (Vatican, Nürnberg, Leipzig, Paris), warianty marginalne i interlinearne (Targum Neofiti Marginalia i Interlinia) oraz teksty znalezione w genizie kairskiej (Geniza Targum A,B,C,D,E). W sporządzeniu przypisów do polskiego tłumaczenia wykorzystano najważniejsze w tym zakresie opracowania (B. Barry Levy, Targum Neophyti 1. A Textual Study. Introduction, Genesis, Exodus, t. 1, Lanham – New York – London: University Press of America 1986; M. McNamara, Targum Neofiti 1: Genesis. Translation with Aparatus and Notes, Collegeville: The Liturgical Press 1992; B. Grossfeld, L.H. Schiffman, Targum Neofiti 1: An Exegetical Commentary to Genesis, Including Full Rabbinic Parallels, New York: Sepher Hermon Press 2000).

Praca nad pierwszym tomem Biblii Aramejskiej została wykonana w Jerozolimie (École Biblique) oraz w Lublinie (KUL). Ma to wymiar niezwykle doniosły i symboliczny, w Lublinie bowiem, nazywanym Jerozolimą Północy, została założona słynna Jesziwa jako miejsce żywych i pogłębionych studiów rabinicznych. Cieszy fakt, że dzięki biblistom Instytutu Nauk Biblijnych KUL przy współpracy z biblistami z całej Polski i uczonymi żydowskimi udało się sięgnąć do zakurzonego skarbca diamentów targumicznych rozświetlających swoim blaskiem dwie siostrzane religie – judaizm i chrześcijaństwo. Dzięki temu upragniony dialog pomiędzy Synagogą a Kościołem może przybrać konkretny kształt, a treści zawarte w targumach jawią się jako most łączący święte tradycje judaizmu i chrześcijaństwa.

Książkę tę i cały projekt Biblii Aramejskiej w polskiej edycji pragnę zadedykować ks. prof. Antoniemu Troninie (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), ks. prof. Craigowi Morrisonowi (Papieski Instytut Biblijny w Rzymie) i ks. prof. Émile’owi Puechowi (École Biblique w Jerozolimie), którzy są Mistrzami i Przewodnikami w poznawaniu i umiłowaniu języka aramejskiego w starożytnych manuskryptach. Ich zapał i zaangażowanie w to, by jak najlepiej rozumiano i przekazywano ojczystą mowę Jezusa z Nazaretu, znajdują konkretną realizację w niniejszej publikacji. Jeśli zawarte w niej treści pobudzą serca i umysły Czytelników do głębszego umiłowania i zrozumienia świętych pism Izraela i orędzia Jezusa z Nazaretu, to będzie to dla wszystkich zaangażowanych w ten projekt największą satysfakcją i uzasadnieniem podjętego trudu.

Słowa wdzięczności kieruję na ręce ks. abp. Stanisława Budzika, Metropolity Lubelskiego, Wielkiego Kanclerza KUL, za wielką życzliwość i duchowe wsparcie w trakcie tworzenia tego dzieła. Dziękuję ks. abp. Henrykowi Muszyńskiemu Prymasowi Seniorowi, wybitnemu bibliście, ks. bp. Mieczysławowi Ciśle, Przewodniczącemu Komitetu Konferencji Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem, oraz Michaelowi Schudrichowi, naczelnemu rabinowi Polski, za słowa zachęty i wsparcia na progu realizacji tak ważnego przedsięwzięcia, jakim jest udostępnienie polskiemu społeczeństwu treści Biblii Aramejskiej. Wdzięczność wyrażam swojemu Doktorvater o prof. Hugolinowi Langkammerowi OFM za wszelkie konsultacje i zachęty w trakcie tworzenia tego dzieła. Dziękuję ks. prof. Waldemarowi Chrostowskiemu, Dyrektorowi Instytutu Nauk Biblijnych UKSW, oraz ks. prof. Henrykowi Witczykowi, Dyrektorowi Instytutu Nauk Biblijnych KUL, za wsparcie tego projektu i wszelkie cenne sugestie w trakcie jego realizacji. Księdzu prof. Antoniemu Troninie dziękuję za wnikliwe i pełne entuzjazmu przejrzenie manuskryptu oraz za napisanie recenzji i przedmowy do pierwszego tomu Biblii Aramejskiej. Publikacja 1 tomu i całej serii Biblii Aramejskiej w aktualnym kształcie (wersja naukowa i wersja popularna) możliwa jest dzięki otwartości i perspektywicznej wizji ks. dr. Marka Szymańskiego, Dyrektora Naczelnego Wydawnictwa GAUDIUM. Pragnę mu za to z serca podziękować. Słowa uznania i wdzięczności należą się także pracownikom GAUDIUM za staranne i profesjonalne przygotowanie tej pionierskiej publikacji do druku.

Niech to dzieło buduje mosty twórczej przyjaźni pomiędzy wyznawcami judaizmu i chrześcijaństwa. Niech język, którym Maryja jak kluczem otwierała przed swym Synem ziemską Ojczyznę, prowadzi do głębszego poznania Odwiecznego Słowa, które stało się ciałem. Niech dzieło to inspiruje swoją treścią do głębszych studiów biblijnych, archeologicznych, historycznych, paleograficznych, filologicznych i teologicznych oraz do odkrywania mądrości w starożytnych tekstach, które stanowią bezcenny skarb oraz źródło zrozumienia współczesnego człowieka i otaczającej go rzeczywistości. Niech w kraju nad Wisłą XXI w. Biblia Aramejska będzie na nowo czytana, przeżywana i komentowana, jak to było w czasach Jezusa, w Palestynie I w.

ks. Mirosław Stanisław Wróbel

Jerozolima – Lublin, uroczystość Objawienia Pańskiego, 6 stycznia 2014 r.